34. Αρχοντικό Π. Στάλιου - Ε.Ε.Σ.
Σύντομη τεκμηρίωση:
Το κτίριο οικοδομήθηκε κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του 1880 από τον καπνέμπορο Παναγιώτη Στάλιο και αγοράστηκε το 1928 από τον καπνοβιομήχανο Ανάργυρο Σιγάλα. Βρίσκεται στην αρχή της οδού Βενιζέλου, η οποία εκείνη την περίοδο αποτελούσε έναν από τους βασικούς εμπορικούς δρόμους της πόλης.
Ο Π. Στάλιος, γεννημένος το 1812, ήταν σημαντικός ευεργέτης της πόλης, με πλούσιο κοινωνικό και πολιτιστικό έργο. Έχτισε ακόμα ένα αρχοντικό απέναντι στην οδό Βενιζέλου 2, ενώ έδωσε χρήματα για την ανέγερση του σημερινού 1ου Νηπιαγωγείου Ξάνθης στην πλατεία Μητροπόλεως. Ο ίδιος ευεργέτης δώρισε την αρχική έκταση όπου βρίσκεται σήμερα το νεκροταφείο της Ξάνθης. Ο Αν. Σιγάλας ξεκίνησε ως καπνεργάτης και έφτασε να γίνει Νομάρχης και Βουλευτής Νομού Ροδόπης το 1936 με το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελ. Βενιζέλου.
Κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής (1941-1944) το κτίριο επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως έδρα της διοικητικής περιφέρειας που είχαν συστήσει οι βουλγαρικές αρχές στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (Περιφέρεια της Μπέλο Μόρε). Έχει στεγάσει στο παρελθόν την Τράπεζα της Ελλάδος, το Ψυχολογικό Κέντρο Ξάνθης, ενώ σήμερα στο κτίριο στεγάζεται το παράρτημα του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.
Το αρχοντικό Στάλιου είναι ένα διώροφο, μεγαλοπρεπές κτίριο σε πρότυπα αναγεννησιακά, που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα των αρχιτεκτονικών ρευμάτων που διαμορφώνονται στην περιοχή κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Το κτίριο διαθέτει αψιδωτή είσοδο που οδηγεί σε ευρύχωρη σάλα, γύρω από την οποία αναπτύσσονται με συμμετρική διάταξη τα δωμάτια του σπιτιού. Η πρόσοψη του κτιρίου είναι διακοσμημένη με φουρούσια, τα οποία εντοπίζονται τόσο κάτω από τα μπαλκόνια του πρώτου ορόφου όσο και στη στέψη της τοιχοποιίας.
Πρόκειται για απόλυτα συμμετρική κατασκευή δύο ορόφων με ημιυπόγειο. Εσωτερικά οι χώροι οργανώνονται γύρω από κεντρικές σάλες.
Το κτίσμα είναι παρόμοιο με το Νηπιαγωγείο Στάλιου, με το οποίο φαίνεται ότι κτίστηκε ταυτόχρονα. Το Νηπιαγωγείο αυτό φέρεται να το έχτισε Ιταλός αρχιτέκτονας.
Κατηγορία θεματικού ενδιαφέροντος: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ / ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ
Ιστορικά στοιχεία:
Το κτίριο οικοδομήθηκε κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του 1880 από τον καπνέμπορο Παναγιώτη Στάλιο και αγοράστηκε το 1928 από τον καπνοβιομήχανο Ανάργυρο Σιγάλα. Βρίσκεται στην αρχή της οδού Βενιζέλου, η οποία εκείνη την περίοδο αποτελούσε έναν από τους βασικούς εμπορικούς δρόμους της πόλης.
Ο Π. Στάλιος, γεννημένος το 1812, ήταν σημαντικός ευεργέτης της πόλης, με πλούσιο κοινωνικό και πολιτιστικό έργο. Έχτισε ακόμα ένα αρχοντικό απέναντι στην οδό Βενιζέλου 2, ενώ έδωσε χρήματα για την ανέγερση το 1881 νηπιαγωγείου (του σημερινού 1ου Νηπιαγωγείου Ξάνθης) στην πλατεία Μητροπόλεως, πίσω από τη Ματσίνειο σχολή, δηλαδή το σημερινό 1ο Δημοτικό Σχολείο Ξάνθης. Ο ίδιος ευεργέτης δώρισε την αρχική έκταση όπου βρίσκεται σήμερα το νεκροταφείο της Ξάνθης. Ο Αν. Σιγάλας ξεκίνησε ως καπνεργάτης και έφτασε να γίνει Νομάρχης και Βουλευτής Νομού Ροδόπης το 1936 με το κόμμα των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου.
Κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής (1941-1944) το κτίριο επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως έδρα της διοικητικής περιφέρειας που είχαν συστήσει οι βουλγαρικές αρχές στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης (Περιφέρεια της Μπέλο Μόρε). Έχει στεγάσει στο παρελθόν την Τράπεζα της Ελλάδος, το Ψυχολογικό Κέντρο Ξάνθης, ενώ τα τελευταία χρόνια στο κτίριο στεγάζεται το τοπικό παράρτημα του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.
Στοιχεία αρχιτεκτονικής:
Το αρχοντικό Στάλιου είναι ένα διώροφο, μεγαλοπρεπές αρχοντικό σε πρότυπα αναγεννησιακά, το οποίο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα των αρχιτεκτονικών ρευμάτων που διαμορφώνονται στην περιοχή κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Το κτίριο διαθέτει αψιδωτή είσοδο που οδηγεί σε ευρύχωρη σάλα, γύρω από την οποία αναπτύσσονται με συμμετρική διάταξη τα δωμάτια του σπιτιού. Η πρόσοψη του κτιρίου είναι διακοσμημένη με φουρούσια, τα οποία εντοπίζονται τόσο κάτω από τα μπαλκόνια του πρώτου ορόφου όσο και στη στέψη της τοιχοποιίας.
Πρόκειται για απόλυτα συμμετρική κατασκευή δύο ορόφων με ημιυπόγειο. Εσωτερικά οι χώροι οργανώνονται γύρω από κεντρικές σάλες.
Περιγραφή λοιπών στοιχείων:
Το κτίσμα είναι παρόμοιο με το Νηπιαγωγείο Στάλιου, με το οποίο φαίνεται ότι κτίστηκε ταυτόχρονα. Το Νηπιαγωγείο αυτό φέρεται να το έχτισε Ιταλός αρχιτέκτονας.
Σκοπός - Χρήση: Κατοικία, Πολιτιστικός χώρος
Χαρακτηρισμός: Διατηρητέο, Φορέας ΥΠΠΟ, ΑπόφασηΔΙΛΑΠ/Γ/3/3790, ΦΕΚ 61/95
Χρονολόγηση (περίοδος): Αρχές δεκαετίας 1880
Έτος κατασκευής: Αρχές δεκαετίας 1880
Τοποθεσία μνημείου: 41.14114971966723, 24.887081435306754
Βιβλιογραφικές παραπομπές:
• Δημήτρης Μαυρίδης, Σπίτια της Ξάνθης, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου – Δ.Ε.Α.Ξ., Ξάνθη 2009
• Δημήτρης Μαυρίδης, Αγγελοφύλακτος Ξάνθη, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη 2007
• «Ευεργέται Ξάνθης», Θρακικά, 3 (1932), σ. 391 – 392
• Κατσαρή-Βαφειάδη, Τζ. επιμ. 2023. «Ιστορία και καταγραφή των νεοκλασικών κτηρίων του παραδοσιακού Οικισμού».
Ξάνθη: Δήμος Ξάνθης, σελ. 145
Διεύθυνση: Ελευθερίου Βενιζέλου 5
Επισκέψιμο: Όχι
Υπεύθυνος κατασκευής: Πιθανόν Ιταλός αρχιτέκτονας