17. Αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου - Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Φ.Ε.Ξ.
Σύντομη τεκμηρίωση:
Αρχικός ιδιοκτήτης του διπλού αυτού κτίσματος ήταν ο πλούσιος καπνέμπορος Βασίλειος Κουγιουμτζόγλου. Το έχτισε γύρω στο 1870 για τους δυο γιους του, Παντελή και Δημήτριο, γι’ αυτό και αποτελείται από δυο πανομοιότυπα τμήματα. Το δεξιό τμήμα του κτιρίου το δώρισε το 1971 η Άννα Κουγιουμτζόγλου-Καλούδη, κόρη του Παντελή Κουγιουμτζόγλου, στον Δήμο Ξάνθης. Το αριστερό τμήμα το αγόρασε η Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης (Φ.Ε.Ξ.) από τους απογόνους του Δημητρίου Κουγιουμτζόγλου. Από το 1974 στεγάζεται εδώ το Λαογραφικό Μουσείο της Φ.Ε.Ξ.
Πρόκειται για μεγάλο διώροφο κτίσμα με ημιυπόγειο, που διακρίνεται για την απόλυτη συμμετρία στην όψη. Ακολουθεί τον εκλεκτικισμό, δηλαδή την αρχιτεκτονική που κυριαρχεί στην Κεντρική Ευρώπη εκείνη την εποχή. Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι τα πολλά ανοίγματα και ο εξωτερικός διάκοσμος της κύριας όψης, που γίνεται με συμπαγή κόκκινα τούβλα (οπτόπλινθους), αλλά και με την τοπική πέτρα Μάνδρας. Τα ανοίγματα στο ισόγειο απολήγουν σε τριγωνικά αετώματα, ενώ τα αντίστοιχα στον όροφο σε ημικυκλικά τόξα. Οι δίρριχτες στέγες του κτιρίου σχηματίζουν τριγωνικά αετώματα, στο μέσο των οποίων ανοίγονται εξαγωνικοί φεγγίτες.
Οι τυπικές σιδεριές από χυτό σίδηρο, που κατασκευάζονταν σε ντόπια εργαστήρια της εποχής, προφυλάσσουν τα παράθυρα στο υπερυψωμένο ισόγειο, δημιουργούν τα μπαλκόνια (εξώστες) του ορόφου και προστατεύουν τον μικρό κήπο μπροστά από το κτίριο. Στον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο, διαφορετικό σε κάθε δωμάτιο, συγκαταλέγονται τοιχογραφίες του 1880, έργα Βαυαρών καλλιτεχνών με τοπία, φυτικό διάκοσμο και γυναικείες, αλληγορικές μορφές.
Στην αυλή του κτίσματος βρίσκονται δύο μικρά ατομικά χαμάμ, δηλαδή το ανδρικό και γυναικείο λουτρό της οικίας.
Το κτίριο μετά τη συντήρησή του, στεγάζει, μέχρι και σήμερα, το Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο της Ξάνθης. Περιέχει πλούσια εκθέματα από τη ζωή σε ένα αρχοντικό της πόλης καθώς και αντικείμενα και εργαλεία από την αγροτική οικονομία της περιοχής και τη ζωή της εργατικής τάξης.
Κατηγορία θεματικού ενδιαφέροντος: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ / ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ / ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ
Ιστορικά στοιχεία:
Αρχικός ιδιοκτήτης του διπλού αυτού κτίσματος ήταν ο πλούσιος καπνέμπορος Βασίλειος Κουγιουμτζόγλου. Το έχτισε γύρω στο 1870 για τους δυο γιους του, Παντελή και Δημήτριο, γι’ αυτό και αποτελείται από δυο πανομοιότυπα τμήματα. Το δεξιό τμήμα του κτιρίου το δώρισε το 1971 η Άννα Κουγιουμτζόγλου-Καλούδη, κόρη του Παντελή Κουγιουμτζόγλου, στη Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών του Δήμου Ξάνθης. Το αριστερό τμήμα το αγόρασε η Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης (Φ.Ε.Ξ.) από τους απογόνους του Δημητρίου Κουγιουμτζόγλου. Από το 1974 στεγάζεται εδώ το Λαογραφικό Μουσείο της Φ.Ε.Ξ. Το κτίριο αποκαταστάθηκε το 2000.
Στοιχεία αρχιτεκτονικής:
Πρόκειται για μεγάλο διώροφο και δίδυμο κτίσμα (δόμηση σε σειρά) με ημιυπόγειο, αντιπροσωπευτικό δείγμα κατοικίας της ύστερης οθωμανικής περιόδου στην Ξάνθη. Το δίδυμο αυτό κτίριο διακρίνεται για την απόλυτη συμμετρία στην όψη και για τον εκλεκτικισμό που ακολουθεί, δηλαδή την αρχιτεκτονική που κυριαρχεί στην Κεντρική Ευρώπη εκείνη την εποχή. Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι τα πολλά ανοίγματα και ο εξωτερικός διάκοσμος της κύριας όψης.
Όλος ο διάκοσμος αυτός γίνεται με συμπαγή κόκκινα τούβλα (οπτόπλινθους), αλλά και με την ευκολοδούλευτη, τοπική πέτρα, τον ψαμμίτη Μάνδρας. Τα ανοίγματα στο ισόγειο απολήγουν σε τριγωνικά αετώματα, ενώ τα αντίστοιχα στον όροφο σε ημικυκλικά τόξα. Το αντίστροφο γίνεται στις θύρες στο ισόγειο και στον όροφο. Οι δίρριχτες στέγες του δίδυμου κτιρίου σχηματίζουν τριγωνικά αετώματα, στο μέσο των οποίων ανοίγονται εξαγωνικοί φεγγίτες, που χρησιμεύουν για τον φωτισμό και τον αερισμό της σοφίτας.
Οι τυπικές σιδεριές από χυτό σίδηρο, που κατασκευάζονταν σε ντόπια εργαστήρια της εποχής, προφυλάσσουν τα παράθυρα στο υπερυψωμένο ισόγειο και δημιουργούν τα μπαλκόνια (εξώστες) του ορόφου. Μπροστά από το κτίριο δημιουργείται ένας μικρός κήπος, ο οποίος επίσης προστατεύεται με σιδεριές από χυτό σίδηρο.
Περιγραφή λοιπών στοιχείων:
Πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο και μοναδικό κτίριο. Στον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο, διαφορετικό σε κάθε δωμάτιο, συγκαταλέγονται τοιχογραφίες του 1880, έργα Βαυαρών καλλιτεχνών με τοπία, φυτικό διάκοσμο και γυναικείες, αλληγορικές μορφές.
Στην αυλή του κτίσματος βρίσκονται δύο ανεξάρτητες, μικρές, μονόχωρες, θολωτές αίθουσες που λειτουργούν ως δύο μικρά ατομικά χαμάμ, δηλαδή το ανδρικό και γυναικείο λουτρό της οικίας. Το κτίριο μετά τη συντήρησή του, στεγάζει, μέχρι και σήμερα, το Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο της Ξάνθης. Περιέχει πλούσια εκθέματα από τη ζωή σε ένα αρχοντικό της πόλης καθώς και αντικείμενα και εργαλεία από την αγροτική οικονομία της περιοχής και τη ζωή της εργατικής τάξης.
Σκοπός - Χρήση: Κατοικία, Πολιτιστικός χώρος
Χαρακτηρισμός: Διατηρητέο, Φορέας ΥΠΠΟ, Απόφαση ΔΙΛΑΠ/Γ/11/63051, ΦΕΚ 73/86
Χρονολόγηση (περίοδος): Τελευταίο τέταρτο 19ου αιώνα
Έτος κατασκευής: Γύρω στο 1870
Τοποθεσία μνημείου: 41.14355, 24.88776
Βιβλιογραφικές παραπομπές:
• Κατσαρή-Βαφειάδη, Τζ. επιμ. 2023. «Ιστορία και καταγραφή των νεοκλασικών κτηρίων του παραδοσιακού Οικισμού».
Ξάνθη: Δήμος Ξάνθης, σελ. 42
Διεύθυνση: Αντίκα 7
Επισκέψιμο: Ναι
Υπεύθυνος κατασκευής: Πιθανόν Ρώσος Αρχιτέκτονας