46. Μητροπολιτικός Ναός Τιμίου Προδρόμου
Σύντομη τεκμηρίωση:
Ο Ιερός Ναός του Τιμίου Προδρόμου βρίσκεται στην πλατεία Μητροπόλεως, στον πυρήνα της ομώνυμης συνοικίας και πανηγυρίζει στις 29 Αυγούστου, στη μνήμη της Αποτομής της Κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου, πολιούχου της πόλης. Ανεγέρθηκε το 1839 σύμφωνα με πληροφορίες που αντλούμε από τις δύο ανάγλυφες επιγραφές που εντοπίζονται στο δυτικό και ανατολικό τοίχο του ναού.
Η ανέγερσή του πραγματοποιήθηκε κατά πάσα πιθανότητα πάνω στα ερείπια προγενέστερου ναού της βυζαντινής περιόδου, ο οποίος καταστράφηκε το 1809 από πυρκαγιά και το 1829 από τους σεισμούς που έπληξαν την πόλη. Ο προγενέστερος αυτός ναός λειτουργούσε ως Μητροπολιτικός ήδη από τον 16ο αιώνα σύμφωνα με αναφορές που έχουν εντοπιστεί σε κώδικες εκείνης της εποχής που φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο.
Ο σημερινός τρισυπόστατος ναός έχει κτιστεί σύμφωνα με τα πρότυπα της τρίκλιτης βασιλικής. Το κεντρικό κλίτος είναι αφιερωμένο στο Γενέσιο του Τιμίου Προδρόμου, το βόρειο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, ενώ το νότιο στο νεομάρτυρα Άγιο Γεώργιο των Ιωαννίνων.
Η στέγη του ναού είναι δίρριχτη, κατασκευασμένη από ξύλο και κεραμίδι, ενώ στην ανατολική και τη δυτική της πλευρά εντοπίζονται αετωματικές απολήξεις, οι οποίες αντλούν επιρροές από τα πρότυπα του νεοκλασικισμού. Ο νάρθηκας του ναού και το κωδωνοστάσιο έχουν οικοδομηθεί σε μεταγενέστερη φάση, το 1924.
Στο τέμπλο του ναού και στα προσκυνητάρια υπάρχουν εικόνες, οι οποίες έχουν φιλοτεχνηθεί από τον αγιορείτη αγιογράφο Ιωάσαφ και τον Θασίτη αγιογράφο Μιχαήλ Ευαγγελίδη. Η εικόνα του νεομάρτυρα Αγίου Γεωργίου του εν Ιωαννίνοις αποτελεί τεκμήριο της παρουσίας Ηπειρωτών στην πόλη και είναι έργο του ζωγράφου Φιλίππου το 1863.
Στο νότιο τοίχο του ναού υπάρχει μαρμάρινη επιτύμβια επιγραφή και ο τάφος του μητροπολίτη Ευγενίου, με διάφορα ανάγλυφα σχέδια, αρχιερατική ράβδο, μίτρα, δικηροτρίκηρα, μικρό ωμοφόριο και άγιο Ποτήριο, όλα εμβλήματα του επισκοπικού αξιώματος.
Κατηγορία θεματικού ενδιαφέροντος: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ / ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ
Ιστορικά στοιχεία:
Ο Ιερός Ναός του Τιμίου Προδρόμου βρίσκεται στην πλατεία Μητροπόλεως, στον πυρήνα της ομώνυμης συνοικίας, η οποία κατά την οθωμανική περίοδο αποτέλεσε το κέντρο της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας της πόλης. Ανοικοδομήθηκε το 1839, όπως πληροφορούμαστε από τις δύο ανάγλυφες επιγραφές που εντοπίζονται στο δυτικό και ανατολικό τοίχο του ναού. Η ανέγερσή του πραγματοποιήθηκε κατά πάσα πιθανότητα πάνω στα ερείπια προγενέστερου ναού της βυζαντινής περιόδου, ο οποίος καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του έτους 1809 από πυρκαγιά. Ο ναός λειτουργούσε ως Μητροπολιτικός ήδη από τον 16ο αιώνα σύμφωνα με αναφορές που έχουν εντοπιστεί σε κώδικες εκείνης της εποχής που φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο.
Στοιχεία αρχιτεκτονικής:
Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική και έναν τρισυπόστατο ναό. Το κεντρικό κλίτος είναι αφιερωμένο στο Γενέσιο του Τιμίου Προδρόμου, αυτό που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, ενώ αυτό που βρίσκεται στη νότια στο νεομάρτυρα Άγιο Γεώργιο των Ιωαννίνων. Η στέγη του ναού είναι δίρριχτη και είναι κατασκευασμένη από ξύλο και κεραμίδι. Στην ανατολική και τη δυτική της πλευρά εντοπίζονται αετωματικές απολήξεις, οι οποίες αντλούν επιρροές από τα πρότυπα του νεοκλασικισμού. Στο Ιερό Βήμα του Ναού υπάρχει μια μεγάλη ημικυκλική κόγχη, ενώ ο νάρθηκας έχει οικοδομηθεί σε μεταγενέστερη φάση. Το κωδωνοστάσιο βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του ναού, οικοδομήθηκε κατά τη διάρκεια του έτους 1924 και φέρει διακοσμητικά στοιχεία σύμφωνα με τα νεοκλασικά πρότυπα.
Περιγραφή λοιπών στοιχείων:
Το τέμπλο του ναού περιλαμβάνει διάφορες εικόνες, οι πιο αξιοσημείωτες από τις οποίες είναι αυτές που φιλοτεχνήθηκαν κατά το έτος 1842 από τον αγιορείτη αγιογράφο Ιωάσαφ, καθώς και αυτή που απεικονίζει τη Σύναξη των Δώδεκα Αποστόλων και αφιερώθηκε στο ναό το 1857 από τον προύχοντα Κωνσταντίνο Γρηγορίου Ματσίνη.
Η εικόνα του νεομάρτυρα Αγίου Γεωργίου του εν Ιωαννίνοις αποτελεί τεκμήριο, πέρα από τη διάδοση της τιμής ενός νέου και δημοφιλούς αγίου στην Ξάνθη, της παρουσίας Ηπειρωτών στην πόλη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει, η απόδοση του νεαρού αγίου που θυμίζει τον βασιλιά Όθωνα. Η εικόνα είναι έργο του ζωγράφου Φιλίππου και φιλοτεχνήθηκε το έτος 1863.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εικόνα της Βρεφοκρατούσας Θεοτόκου και του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου που βρίσκεται στο Ιερό Βήμα και χρονολογείται στα τέλη του 19ου αιώνα ή στις αρχές του 20ου.
Επιπλέον, στα προσκυνητάρια του ναού υπάρχουν δύο εικόνες που φιλοτεχνήθηκαν από τον Θασίτη αγιογράφο Μιχαήλ Ευαγγελίδη στις αρχές του 20ου αιώνα. Στο βόρειο κλίτος του ναού έχουν εντοπιστεί σπαράγματα τοιχογραφιών που χρονολογούνται στα τέλη του 19ου αιώνα ή στις αρχές του 20ου.
Στο νότιο τοίχο του ναού υπάρχει μαρμάρινη επιτύμβια επιγραφή και ο τάφος του μητροπολίτη Ευγενίου. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ανάγλυφα σχέδια, η αρχιερατική ράβδος, η μίτρα, τα δικηροτρίκηρα, το μικρό ωμοφόριο και το άγιο Ποτήριο, όλα εμβλήματα του επισκοπικού αξιώματος.
Σκοπός - Χρήση: Εκκλησιαστικό κτίριο
Χαρακτηρισμός: Προστατεύεται αυτοδίκαια, Αρμόδια Υπηρεσία: ΕΦΑ Ξάνθης
Χρονολόγηση (περίοδος): Τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα
Έτος κατασκευής: 1839
Τοποθεσία μνημείου: 41.14436414781335, 24.888194359694253
Βιβλιογραφικές παραπομπές:
• Γεώργιος Τσιγάρας, Οι εκκλησίες της παλιάς Ξάνθης, Δημοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Ξάνθης (Δ.Ε.Α.Ξ.) – Π.Α.ΚΕ.ΘΡΑ, Ξάνθη 2008
• Θρησκευτικά Μνημεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης, Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης, Αλεξανδρούπολη 2008
• Ξάνθη , Η πόλη με τα χίλια χρώματα (Δημήτρης Μαυρίδης επιμ.), Δήμος Ξάνθης – Π.Α.ΚΕ.ΘΡΑ., Ξάνθη 2007
Διεύθυνση: Αντίκα 16, Πλατεία Μητροπόλεως
Επισκέψιμο: Ναι