Οι ευεργέτες της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Ξάνθης

Η διαδρομή έχει μήκος περίπου 2 χλμ., διάρκεια 80 λεπτών περίπου και είναι μέτριας δυσκολίας. Σε αυτήν ο επισκέπτης θα μπορέσει να περιηγηθεί σε κτίρια αρχιτεκτονικού ή και θρησκευτικού ενδιαφέροντος, τα οποία είτε κτίστηκαν χάρη στη χρηματοδότηση/δωρεά κάποιου Ξανθιώτη ευεργέτη, είτε σχετίζονται με την κατοικία/κατάστημα της οικογένειας του ευεργέτη.

Ο ρόλος των ευεργετών ήταν ιδιαίτερα σημαντικός για τους ελληνορθόδοξους χριστιανικούς πληθυσμούς κατά τα χρόνια της οθωμανικής περιόδου, αφού αυτοί μερίμνησαν για την οικοδόμηση σχολείων, εκκλησιών και κτιρίων δημόσιου χαρακτήρα (π.χ. Λέσχες) και διαφυλάχθηκε μέσω αυτών η εθνοτική και θρησκευτική ταυτότητα της κοινότητας.

Ο επισκέπτης ξεκινώντας από το παρεκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής στην οδό Λευκού Πύργου και καταλήγοντας στο Καβάκι, θα μάθει για τους καπνέμπορους-ευεργέτες Σιγάλα, Στάλιο, Ματσίνη, Κουγιουμτζόγλου, Χασιρτζόγλου, τον Μιχαήλ Φλωρή που ανοικοδόμησε τον Ναό του Αγίου Βλασίου και τους μητροπολίτες Ξάνθης και Περιθεωρίου Ευγένιο και Ιωακείμ Σγουρό, που ανοικοδόμησαν ή ανακαίνισαν ναούς, το Μητροπολιτικό Μέγαρο και τα μοναστήρια στο περιαστικό δάσος.

Σημαντικές ήταν οι δωρεές εικόνων των επαγγελματικών συντεχνιών στους ναούς, όπως το σινάφι των τσαγκάρδηων και των υποδηματοποιών ή ο ηπειρώτης Γεώργιος Καγιαλίδης ή οι δημογέροντες της οικογένειας Βέλιου. Είναι πολλοί ακόμα οι γνωστοί και άγνωστοι ευεργέτες, των οποίων τις δωρεές και το έργο μπορούμε να θαυμάζουμε σήμερα μέσα από τα υλικά τους κατάλοιπα.

Σημεία Expand/Collapse

11. Αρχοντικό Καλούδη

Σύντομη τεκμηρίωση:

Το κτίριο κτίστηκε από τον καπνέμπορο Βασίλειο Κουγιουμτζόγλου, το 1877, όπως πληροφορεί η ζωγραφισμένη επιγραφή που βρίσκεται πάνω από την πόρτα στο κεντρικό μπαλκόνι (εξώστη).
Αρχικά το κτίσμα χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία, ως το 1971 όταν η απόγονος της οικογένειας, Άννα Κουγιουμτζόγλου-Καλούδη (1884- 1972), το δώρισε στη Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών του Δήμου Ξάνθης. Το κτίριο αποκαταστάθηκε το 1998 και έκτοτε στεγάζει υπηρεσίες του Δήμου Ξάνθης.
Πρόκειται για ένα γωνιακό, διώροφο κτίσμα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής, με ρωμανικά και λόγια στοιχεία. Εξωτερικά και εσωτερικά η διάταξή του είναι συμμετρική. Το κτίσμα έχει δύο εισόδους, μία στην οδό Ορφέως και την κεντρική στην οδό Αντίκα. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κτιρίου είναι η λιθοδομή από πελεκητό ντόπιο γρανίτη και πέτρα Μάνδρας (ψαμμίτη), ο πλούσιος εξωτερικός ζωγραφικός διάκοσμος σε όλο το κτίσμα και η φαλτσογωνιά που δημιουργείται στη συμβολή των δύο οδών.
Επιπλέον, στον κατακόρυφο άξονα της εισόδου, το κτίριο προεξέχει, για να δοθεί έμφαση στο κυρίαρχο στοιχείο της όψης που είναι η είσοδος και ο εξώστης. Η κύρια όψη τονίζεται επίσης με τα τοξωτά υπέρθυρα, τόσο στην πόρτα επί της οδού Αντίκα, αλλά και στα παράθυρα και την πόρτα στο μπαλκόνι, ενώ όλα τα υπόλοιπα ανοίγματα είναι ορθογώνια. Οι σιδεριές από χυτό σίδηρο πιθανολογείται πως είναι γαλλικής προέλευσης, προφυλάσσουν τα ανοίγματα του ημιυπογείου και του ισογείου, αλλά και χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του μπαλκονιού (εξώστη).
Στο εσωτερικό του κτιρίου, τα δωμάτια αναπτύσσονται γύρω από μια κεντρική σάλα. Διακρίνεται ζωγραφικός διάκοσμος, ξύλινα δάπεδα και ξύλινα ταβάνια, καθώς και μεγάλα ανοίγματα, της μπαλκονόπορτας και των παραθύρων, που εξασφαλίζουν άπλετο φως.

Κατηγορία θεματικού ενδιαφέροντος: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ / ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

Ιστορικά στοιχεία:

Το κτίριο κτίστηκε από τον καπνέμπορο Βασίλειο Κουγιουμτζόγλου, το 1877, όπως πληροφορεί η ζωγραφισμένη επιγραφή που βρίσκεται πάνω από την πόρτα στο κεντρικό μπαλκόνι (εξώστη). Αρχικά το κτίσμα χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία, ως το 1971 όταν η απόγονος της οικογένειας, Άννα Κουγιουμτζόγλου-Καλούδη (1884- 1972), το δώρισε στη Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών του Δήμου Ξάνθης. Το κτίριο αποκαταστάθηκε το 1998 και έκτοτε στεγάζει υπηρεσίες του Δήμου Ξάνθης.

Στοιχεία αρχιτεκτονικής:

Πρόκειται για ένα γωνιακό, διώροφο κτίσμα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής, με ρωμανικά και λόγια στοιχεία. Εξωτερικά και εσωτερικά η διάταξή του είναι συμμετρική. Το κτίσμα έχει δύο εισόδους, μία στην οδό Ορφέως και μία στην οδό Αντίκα.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κτιρίου είναι η λιθοδομή από πελεκητό ντόπιο γρανίτη, ο πλούσιος εξωτερικός ζωγραφικός διάκοσμος σε όλο το κτίσμα και η φαλτσογωνιά που δημιουργείται στη συμβολή των δύο οδών. Επιπλέον, στον κατακόρυφο άξονα της εισόδου, το κτίριο προεξέχει, για να δοθεί έμφαση στο κυρίαρχο στοιχείο της όψης που είναι η είσοδος και ο εξώστης. Η κύρια όψη τονίζεται επίσης με τα τοξωτά υπέρθυρα, τόσο στην πόρτα επί της οδού Αντίκα, αλλά και στα παράθυρα και την πόρτα στο μπαλκόνι, ενώ όλα τα υπόλοιπα ανοίγματα είναι ορθογώνια. Οι σιδεριές από χυτό σίδηρο πιθανολογείται πως είναι γαλλικής προέλευσης, προφυλάσσουν τα ανοίγματα του ημιυπογείου και του ισογείου, αλλά και χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του μπαλκονιού (εξώστη).
Στο εσωτερικό του κτιρίου, τα δωμάτια αναπτύσσονται γύρω από μια κεντρική σάλα. Διακρίνεται ζωγραφικός διάκοσμος, ξύλινα δάπεδα και ξύλινα ταβάνια, καθώς και μεγάλα ανοίγματα, της μπαλκονόπορτας και των παραθύρων, που εξασφαλίζουν άπλετο φως.

Περιγραφή λοιπών στοιχείων:

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο αρχοντικό Καλούδη παρουσιάζουν ο εξωτερικός ζωγραφικός διάκοσμος, οι χυτοσιδηρές σιδεριές και η μικρή, τριγωνική ταράτσα, που δημιουργείται επάνω από την είσοδο, επί της οδού Ορφέως.

Σκοπός - Χρήση: Κατοικία, Διοικητικό κτίριο

Χαρακτηρισμός: Διατηρητέο, Φορέας ΥΠΠΟ, Απόφαση Γ/11/63051,ΦΕΚ 73/Β/86

Χρονολόγηση (περίοδος): Τελευταίο τέταρτο 19^ου αιώνα

Έτος κατασκευής: 1877

Τοποθεσία μνημείου: 41.14339, 24.88794

Βιβλιογραφικές παραπομπές:

• Κατσαρή-Βαφειάδη, Τζ. επιμ. 2023. «Ιστορία και καταγραφή των νεοκλασικών κτηρίων του παραδοσιακού Οικισμού». Ξάνθη: Δήμος Ξάνθης, σελ. 51

Διεύθυνση: Ορφέως 35

Επισκέψιμο: Όχι